Yıldızlar da tıpkı insanlar gibi doğarlar, yaşarlar ve ölürler. Hayatları boyunca içlerindeki hidrojen yakıtını füzyon ile tüketirler. Ölüm vakti yaklaşan Güneş gibi orta büyüklükteki yıldızlar kızıl bir deve dönüşür. Çok daha büyük yıldızlar ise süpernova patlaması ile etrafına muazzam bir enerji ve materyal yayarlar. Bu patlama eğer yeterli mesafedeyse çıplak gözle bile görülebilir. Hatta dolunay kadar parlak bir şekilde gün ışığında bile gökyüzünde görülebilir.
Bilim insanları, her bin yılda bir bizimki gibi bir galakside ortalama olarak yaklaşık 20 süpernova meydana geldiğini tahmin ediyor. Ancak son bin yılda sadece beş tanesi çıplak gözle gözlemlendi. Doğu Asya ve Arap kaynakları 1006, 1054 ve 1181’de süpernova olduğunu gösterirken, Avrupa belgeleri 1572 ve 1604’te meydana gelenleri aktarıyor.
Günümüzde ise gelişen gözlem teknolojileri ile bazı uzaktaki süpernova patlamaları da hassas teleskoplarla fark edilebiliyor. 1987’de Şili Las Campanas’daki bir Kanadalı gözlemevindeki personel teleskop operatörü Ian Shelton beklenmedik bir ışık noktası fark etti. Daha önce o yıldızın orada olmadığına emin olan Shelton bunun bir süpernova olduğunu hemen anladı. Bu süpernovaya SN 1987A ismi verildi.
OLAĞAN ŞÜHPHELİ: BETELGEUSE
Bilim insanları önümüzdeki yıllarda bir süpernova patlamasını gözlemleyebilmenin olası olduğunda hemfikir. Olağan şüpheli ise Betelgeuse. Dünyamızdan 642,5 ışık yılı (1 ışık yılı = 9,46 trilyon km) uzaklıkta bulunan Bettelgeuse yıldızının çok yakın zamanda patlayacağı düşünülüyor. Uzmanlar yıldızın önümüzdeki 100 bin yıl içinde her an patlayacağını söylerken bazıları çoktan patladığını ve ışığının bu yüz yıl içinde bize ulaşacağını belirtiyor. Güneşin 900 katı büyüklüğünde olan devasa yıldız patladığında gökyüzünde çıplak gözle gündüz vakti görülebilecek.
Ancak patlama o kadar parlak bir şekilde görülebilecek ki SN1987A’yı tespit eden hassas ve devasa teleskopların sensörleri aşırı parlama nedeniyle çalışamaz hale gelebilir. Paris-Saclay Üniversitesi’nden astrofizikçi Patrice Bouchet, sağlıklı gözlemlerin daha küçük teleskoplara sahip olan amatör gökbilimciler tarafından yapılacağını ifade ediyor.
SÜPERNOVALAR NE KADAR TEHLİKELİ?
Betelgeuse’nin oluşturacağı süpernova Dünyamız için tehlike oluşturmuyor. Ancak yıldız, 10 parsek (32,6 ışık yılı) mesafeden yakın olsaydı, patlamanın şok dalgası ile gelecek yoğun radyasyon, atmosferdeki ozon tabakasını yok edebilir ve Dünya’daki yaşamı sona erdirebilirdi. Bilim insanları 360 milyon yıl önce böyle bir patlamanın olduğuna ve tribolitler gibi erken dönem canlı türlerinin büyük ölçüde yok olduğuna dair kanıtları olduğunu ifade ediyor.
Illinois Urbana-Champaign Üniversitesi’nden gökbilimci Brian Fields, bulunan bazı kayaların, ultraviyole ışıkla güneşte yanmış gibi görünen yüz binlerce nesil bitki sporu içerdiğini söylüyor. Bu durum ayrıca atmosferde uzun süreli bir ozon incelmesi olayının kanıtı. “Dünya’dan yaklaşık 65 ışık yılı uzaklıkta olan bir veya daha fazla süpernova patlamasının uzun süreli ozon kaybından sorumlu olabileceğini düşünüyoruz” diyor.
SÜPERNOVALAR NASIL OLUŞUYOR?
En yaygın süpernova türü, çok büyük bir yıldızın yakıtının bitmesi ve onu parlamasını sağlayan nükleer füzyon sürecini durdurmasıyla ortaya çıkıyor. Yıldızın dış katmanları içe doğru düşer ve protonlar ve elektronlar birlikte ezilerek çok yoğun nötron topu oluşturuyor. Bu çökme sonucu maddeler nötron topunun üzerine yağmaya devam ediyor ve yıldızı yok eden bir patlamayı tetikliyor. Geride santimetre küpünün yaklaşık 3 milyar ton ağırlığında olacağı kadar yoğun bir nötron yıldızı veya bir kara delik oluşuyor.
Bir süpernova ve Güneş’in 10 milyar yıllık ömrü boyunca salacağından daha fazla enerji açığa çıkarabilir. Galaksimizde Dünya’da çıplak gözle görülemeyecek kadar uzaktaki bir yıldız bir süpernova haline gelirse, aniden gün ışığında görülebilecek kadar parlak bir şekilde parlar.
Southampton Üniversitesi’nden Prof Mark Sullivan, “Oksijenden daha ağır elementlerin çoğu bir süpernovada yaratıldı” diyor ve ekliyor: “Bu atomlar galaksiye yaşam için gerekli olan materyali sağlar. Kemiklerinizdeki kalsiyum ve kanınızdaki demir ile parmağınızdaki yüzükteki altın, süpernova patlamalarında yaratıldı.” Bu ünlü Kanadalı şarkıcı Joni Mitchell’in “Biz yıldız tozuyuz.” şarkısını doğrular nitelikte.
Kaynak: The Guardian, The Nature, NASA
Kaynak: Web Özel
